-
Αραβική και δεύτερη Βυζαντινή περίοδος
Η Κρήτη κατά την Αραβική κατοχή και τη Νεοβυζαντινή περίοδο.
Σαρακηνοί κατέκτησαν το νησί το 824 μ.Χ. καταστρέφοντας την πρωτεύουσα Γόρτυνα και χτίζοντας νέα πόλη στη θέση του σημερινού Ηρακλείου. Για να οχυρώσουν μάλιστα τη νέα τους πρωτεύουσα άνοιξαν τάφρο, το λεγόμενο Χάνδακα. Η Αραβική διακυβέρνηση κράτησε περίπου ενάμιση αιώνα, κατά τη διάρκεια του οποίου η Κρήτη έγινε το κέντρο των Σαρακηνών πειρατών στην ανατολική Μεσόγειο. Ο τοπικός χριστιανικός πληθυσμός εκδιώχθηκε αλλά εξακολούθησε να επιβιώνει, ειδικά στις περιοχές των βουνών.
Η απελευθέρωση του νησιού έγινε από το Βυζαντινό Νικηφόρο Φωκά το Μάη του 961. Η σκληρή μάχη, αποτέλεσμα πολύμηνης πολιορκίας, προκάλεσε μεγάλες απώλειες στον αραβικό στρατό. Με τη νέα ένταξη της Κρήτης στο Βυζαντινό Κράτος, ξεκίνησε μια μακρά περίοδος αναβίωσης του Χριστιανισμού, όπου το νησί γνώρισε μεγάλη πολιτιστική και οικονομική άνθηση.
Την περίοδο αυτή εγκαταστάθηκαν στο νησί οικογένειες ευγενών του Βυζαντίου ενώ πολλοί από τους στρατιώτες του Νικηφόρου Φωκά, έχτισαν νέα χωριά. Η κίνηση εποικισμού και ενίσχυσης του ντόπιου πληθυσμού συνεχίστηκε με τη μετακίνηση και εγκατάσταση βυζαντινών οικογενειών από τον Αλέξιο Κομνηνό Β΄ το 1082. Παράλληλα έφτασαν στην Κρήτη ιεραπόστολοι που δίδαξαν το χριστιανισμό σε όλο το νησί, μεταξύ των οποίων, ο Όσιος Νίκων ο Μετανοείτε και ο Άγιος Ιωάννης ο Ξένος. Το 1204, με την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους, ο λατίνος αυτοκράτορας παραχώρησε το νησί στον Βονιφάτιο Μονφερατικό, που το πούλησε στους Βενετούς το 1210.
